Na srebrnym globie

Od bardzo dawna nie miałem takiej sytuacji filmu, który wywoływał we mnie bardzo sprzeczne emocje. Gdzie po obejrzeniu trzeba się bardzo zastanowić, by w pełni wyłuskać, zrozumieć, ugryźć całość. Ale czy aby na pewno się wszystko wychwyciło? Taki paradoks mnie uderzył po obejrzeniu otoczonego kultem (z różnych powodów) filmu Andrzeja Żuławskiego „Na srebrnym globie”. A właściwie jego okaleczonej wersji, która nigdy nie będzie skończona. Film zamordowanego przez polityczne władze, które kazały film przerwać, zaś wszelkie dekoracje i kostiumy zniszczono. Czego się komuniści wystraszyli?

na srebrnym globie1

Akcja toczy się w przyszłości, baaaaaaaaaaaaaaardzo odległej przyszłości. Na nieznaną planetę trafia tajemniczy pojemnik, przywieziony przez jeźdźca na koniu. Dwaj przybywający tutaj astronauci rozpoznają przedmiot jako przekaźnik, do którego odczytania potrzebny jest stary sprzęt. Znajdują tam videopamiętnik, który opisuje losy kosmicznej ekspedycji na ciemną stronę Księżyca. Podobno da się tam przeżyć. Ale lot kończy się katastrofą i ostatecznie udaje się przeżyć czwórce astronautów: ciężko rannemu Tadeuszowi (Leszek Długosz), Piotrowi (Jerzy Grałek), Jerzemu (Jerzy Trela) oraz Marcie (Iwona Bielska). Celem ekspedycji było osiedlenie się na nowy miejscu, by poczuć się… wolnym. Czyli kim? Osobą pozbawioną wszystkiego, co w człowieku najgorsze, wypaczeń, błędów, fałszu. Udaje się zbudować osadę nad morzem, rodzą się dzieci całej czwórki i zaczyna powstawać nowa cywilizacja. Wszystkie wydarzenia przez kolejne pokolenia zaczynają być traktowane jako mit, legenda. Tak powstaje nowa religia, a ostatni członek załogi, Jerzy zwany Starym Człowiekiem coraz bardziej oddala się od nowej cywilizacji.

na srebrnym globie2

To jednak tylko pierwsza część, zakończona w dość brutalny sposób. Albowiem ludzie decydują się ruszyć za morze. I to doprowadza do zguby, gdyż ludzkość poznaje Szermów – ptakoidalne istoty, których można spokojnie nazwać rodowitymi mieszkańcami Księżyca. Pierwszy kontakt kończy się niemal wybiciem wszystkich ludzi, zaś niedobitki stają się niewolnikami. Właśnie wtedy na Srebrny Glob trafia statek kosmiczny, którym ląduje Marek (Andrzej Seweryn). Mieszkańcy (oraz tworzący najwyższą kastę społeczną kapłani) traktują go jak traktowanego przez proroctwa Zwycięzcę, który wyzwoli ich spod jarzma Szermów. Niby ma lepszą technologię, jednak przeciwnik potrafi telepatycznie wejść do głowy.

na srebrnym globie3

Nadążacie? Żuławskiemu nie można odmówić ambicji, jednak reżyser robi wszystko, by pozbawić nas jakiejkolwiek wygody i przyjemności z seansu. Dużo jest tutaj wewnętrznych (i nie tylko) monologów oraz dialogów dotykających tematów filozoficznych (wolność, miłość, dobro, zło, racjonalizm, religia, fanatyzm, człowieczeństwo), które są podane – nawet nie mówione – w bardzo ekstremalny sposób. Czyli bardzo nadekspresyjny, przejaskrawiony, wręcz wykrzyczany, jakby aktorzy (poza bardzo stonowanym Trelą) byli w jakimś nieopisanym transie, amoku. Czasami wręcz się wyginają, co wprawia w osłupienie, zakłopotanie. Natomiast w scenach, które miały pojawić się w filmie słyszymy narrację z offu od samego reżysera podczas scen z dnia dzisiejszego. W tych nielicznych wejściach kamera wręcz pędzi na złamanie karku przed siebie, by pokazać w finale… a to sami zobaczycie.

na srebrnym globie4

Wizualnie „Na srebrnym globie” jest oszałamiające, a każdy z tych segmentów wyróżnia się. W scenach z videopamiętnika autor zdjęć Andrzej Jaroszewicz bardzo często korzysta z POV. Kadry mają imitować obraz z kamery w kombinezonie, nie brakuje różnych dziwnych kątów, długich ujęć czy momentów z biegu (ucieczka przed sporymi wybuchami). A wszystko jest takie bardzo monochromatyczne, wręcz wyprane z kolorów, co potęguje poczucie wyalienowania, tajemnicy, obcości. Ale druga połowa jest kręcona szerokimi obiektywami, wnosząc wszystko na wyższy poziom. Wrażenia robią kostiumy: od groteskowo wyglądających Szernów przez „ziemskich” mieszkańców Księżyca aż po astronautów niemal mocno przypominających… Fremenów z „Diuny”. Scenografia też jest monumentalna, tak samo jak niemal szalona muzyka Andrzeja Korzyńskiego i rwany (przynajmniej w pierwszej połowie) montaż.

na srebrnym globie5

Technicznie nie jestem w stanie się do niczego przyczepić, ale treściowo jest to standard Żuławskiego. Czyli jest hermetycznie, dialogi są tak przeładowane przemyśleniami i czasami (to akurat nadużycie) brzmią absurdalnie, bezsensownie, wywołując efekt „co ja k***a oglądam?”. Koncepty reżysera, którego celem – przynajmniej z tego, co wychwyciłem – przypomina mi trochę „Solaris”. Że nawet będąc poza Ziemią nie jesteśmy w stanie pozbyć się swoich najgorszych cech: ignorancji, przemocy, szaleństwa, poczucia wyższości. Tak samo grają aktorzy i to nie byli jacy. Poza w/w Trelą, Grałkiem, Bielską i – najlepszym z całej obsady – Sewerynem można rozpoznać m.in. będących na początku swojej drogi (przynajmniej w momencie kręcenia) Krystynę Jandę, Jana Frycza, Henryka Talara czy Wiesława Komasę. Każdy z nich zostaje w pamięci dłużej niż słowa są w stanie to wyrazić.

na srebrnym globie6

No i co ja mam zrobić z „Na srebrnym globie”? To film pełen paradoksów i sprzeczności, który skazany jest na bycie okaleczonym. Hermetyczny i fascynujący, bełkotliwy i głęboki, psychodeliczny i oszałamiający. Takie dzieło mógł zrealizować szaleniec albo geniusz. Albo pokochasz i dasz się oczarować, albo odbijesz się i określić to jednym, wielkim pier****niem. Ja wam nie pomogę rozwiązać tego dylematu, bo jeden seans to za mało.

/10

Radosław Ostrowski

Wizja lokalna 1901

Małe miasteczko Września w roku 1901 stało się bardzo znane na całej Europie. A cóż to się stało? Otóż dzieci w tamtejszej szkole zbuntowały się przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Dokładnie jedna z klas 7, do której dołączyła druga klasa, gdzie uczy się trójka naszych bohaterów (Antek, Kacper i Bronka). Jak reagują władze szkoły na tą całą sytuację? O tym próbuje opowiedzieć film Filipa Bajona z 1980 roku „Wizja lokalna 1901”.

wizja lokalna 1901-2

Tytuł może sugerować, że mamy do czynienia z rekonstrukcją wydarzeń, jednak trudno to jednoznacznie ocenić. Reżyser bardziej skupia się na budowaniu atmosfery niż ścisłego trzymania się faktografii i ścisłego przebiegu wydarzeń. Dlatego wiele razy przeskakujemy w różne miejsca (od szkoły przez wiec po siedzibę burmistrza), parę razy dochodzi do złamania czwartej ściany i obserwujemy z każdej możliwej perspektywy. To może wydawać się chaotycznym zagraniem, a wiele dialogów jest w języku niemieckim, co też dezorientuje. Więc po co realizować taki film? By pokazać jakie metody zastraszania i manipulacji stosowano, by złamać uczniów.

wizja lokalna 1901-1

W potęgowaniu tego poczucia represji i psychologicznego terroru pomagają bardzo surowe zdjęcia oraz niemal stonowane kolory. Imponująco prezentują się szkolne sale, niemal żywcem odtworzone ze zdjęć. Narracja prowadzona jest skokowo, co dla mnie mocno dezorientowało i kilka razy gubiłem się w czasie. To jest mój największy zarzut, bo przez ten chaos traciłem zainteresowanie. Wrażenie robią sceny w szkole, gdzie nauczyciele próbują złamać opór uczniów: od prostej perswazji przez stosowanie kar cielesnych po zastraszenie rodziców. To jest przykład pruskiej siły, z bezwzględnością dążącej do podporządkowania ludności swojego kraju.

wizja lokalna 1901-3

I jest to więcej niż dobrze zagrane, także w przypadku dzieci, co nie jest u nas normą. Ale mamy tutaj także imponującą grupę rozpoznawalnych aktorów z Tadeuszem Łomnickim (baron Mossenbach, burmistrz miasteczka), Danielem Olbrychskim (ksiądz Paczkowski) oraz niezawodnym Jerzym Stuhrem (radca Wagner) na czele. Jednak najbardziej wyraziste, wręcz demoniczne postacie to bardzo śliski nauczyciel Koralewski (mocny Zdzisław Wardejn) oraz inspektor Winter w zaskakującej interpretacji Wiesława Drzewicza. Nie chcielibyście spotkać takiej osoby w życiu.

„Wizja lokalna 1901” wydaje się być wprawką do „Poznania 56”, gdzie Bajon także prezentował ważne wydarzenie historyczne z bardziej przyziemnej perspektywy. Bez wielkiej polityki oraz poważnych ludzi władzy, lecz czasami w sposób mocno dezorganizujący fabularną konstrukcję. Niemniej w tej nieszablonowej formie jest coś frapującego.

7/10

Radosław Ostrowski

Medium

Wiele osób na hasło polski film grozy reaguje śmiechem, ale w 1985 roku pewien młody reżyser zdecydował się zaryzykować. Połączył kryminalną intrygę z wątkiem okultystycznym, osadził akcję w przedwojennym Sopocie i powstało bardzo niepokojące „Medium”. I jak broni się cała ta mieszanka? Ku mojemu zdumieniu więcej niż dobrze.

Jesteśmy w Sopocie października 1933, tuż po objęciu władzy przez Adolfa Hitlera, a historia skupia się na grupce postaci. Jest rodzeństwo Wagner, zajmujące się sprawami nadnaturalnymi (on stawia horoskopy, ona jest medium), stary komisarz policji Selin oraz jego asystent aspirant Krank, co sympatyzuje z nazistami, przybyły z Warszawy Andrzej, nauczycielka Luiza, a także pewien garbaty urzędnik Netz. Ich losy zostają połączone przez jedno wydarzenie: Greta Wagner nawiązuje kontakt z potężnym medium, które steruje losem trzech postaci – komisarza, Andrzeja i Luizy. Ten pierwszy budzi się w koszu na plaży, drugi przyjeżdża pociągiem do miasta i dopiero na dworcu odzyskuje świadomość, z kolei kobieta zabiera suknię z muzeum. Ten ostatni incydent prowadzi policjantów do bardzo poważnej sprawy. Tutaj przeciwnik wydaje się nie do pokonania, zaś zbrodnia z przeszłości ma się powtórzyć.

Jacek Koprowicz – jak wspomniałem wcześniej – miesza tutaj nastrój grozy z kryminalną intrygą, bardzo powoli odkrywając kolejne elementy układanki. Ale od samego początku czułem, że coś wisi w powietrzu. I potrzeba tu zbyt wiele – gwałtowna burza nad morzem, duże okna w dużym domostwie czy moment zaćmienia księżyca (wtedy nałożony jest taki błękitny filtr). Groza tutaj nie wynika z obecności osób nadnaturalnych, lecz działania potężnej mocy, czyniącej z człowieka istotą pozbawioną wolnej woli. Kim jest tytułowe medium, do czego mu są potrzebni sterowani ludzie – to tajemnica nakręca film Koprowicza, a łączenie kolejnych elementów układanki trzyma w napięciu. Najbardziej przerażający jest fakt, że los bohaterów jest z góry przesądzony. Do tego jeszcze obecność nazistów – równie zaślepionych i pozbawionych woli jak nasi bohaterowie – nadaje jeszcze bardziej złowrogiego tonu. Ale ostatnie pół godziny podkręca grozę, pokazując bardzo brutalną i bezwzględną siłę tytułowego medium – niby są to proste, ale efektywne środki. Zaś finał wali w łeb obuchem, nie pozwalając o sobie zapomnieć.

Całość jest fantastycznie zagrana i trudno się do kogokolwiek przyczepić (a w ekipie są m.in. Władysław Kowalski, Michał Bajor, Jerzy Stuhr czy Ewa Dałkowska), zaś reżyser dokonuje rzeczy wydawało się niemożliwej. Kręci bardzo udany film w gatunku pozornie obcym naszej kinematografii, mogąc konkurować z horrorami spoza naszego kraju bez kompleksu, bez wstydu czy żenady. To bardzo rzadka sztuka jest.

7,5/10

Radosław Ostrowski

Szpital Przemienienia

Dla wielu osób nazwisko Stanisława Lema jednoznacznie kojarzy się z fantastyką naukową. Jednak nawet ten autor realizował kilka książek spoza tego gatunku, co wielu mogło wywołać konsternację. Tak było choćby z napisanym w 1948, a wydanym w 1955 „Szpitalem Przemienienia”. Powieść osadzona jesienią 1939 roku była osadzona w szpitalu psychiatrycznym pod Krakowem, gdzie trafia młody lekarz Stefan. Idealista zostaje zderzony z postawami bardziej doświadczonych kolegów: wycofanego dyrektora, surowego i szorstkiego Rygiera, stosującego interwencję chirurgiczną Kautersa i traktującego chorobę psychiczną jako manię Marglewskiego. Sytuacja staje się coraz bardziej niepewna i spokój w każdej chwili może zostać przerwany. Co zrobią Niemcy z pacjentami jak i samym szpitalem oraz co zrobić?

Już sam opis mógłby sugerować refleksyjno-filozoficzne kino, a osoba reżysera Edwarda Żebrowskiego wpisuje film w nurt kina moralnego niepokoju. Akcji jako takiej nie ma, skupiając się na dylematach młodego lekarza i zderzeniu różnych postaw. Pacjent jest tutaj niemal przedmiotowo, traktowany przez lekarzy z dystansem. Czy to jako obiekt badawczy, któremu słowu nie można ufać i można w zasadzie zrobić z nim co się chce. Bo – cytując pielęgniarza – „To nie jest człowiek, to wariat”. Osoba niedostosowana do tzw. społecznych norm (czymkolwiek one są), potencjalny geniusz czy po prostu człowiek urodzony z zaburzeniem, wadą genetyczną albo nieznaną dolegliwością. Coraz bardziej zaczynamy widzieć pewną frustrację oraz zmęczenie młodego lekarza, którego idealistyczne podejście (przede wszystkim służyć pomocy i nie szkodzić) zostaje skonfrontowane z resztą personelu. Obserwując lekarzy można odnieść wrażenie, że są równie szaleni, co poddani w ich opiekę pacjenci. No i jeszcze jest wojna – niby daleko w tle, jakby oddalona od szpitala. Ta jednak jest bardzo bezwzględna, tak samo jak lekarze postawieni przed najbardziej dramatyczną próbą.

Zarówno film, jak i powieść odnoszą się do akcji T4, podczas której Niemcy w czasie II wojny światowej dokonali „eliminacji życia niewartego życia”. Innymi słowy, chodziło o zabijanie ludzi chorych psychicznie, niepoczytalnych, schizofreników, niepełnosprawnych oraz zaburzonych. Akcja ta miała charakter półjawny, a ilość ofiar jest trudna do oszacowania (nieoficjalnie mówi się o około 200 tysiącach ludzi). Lekarze domyślając się jedynie losów pacjentów zostają wystawieni na próbę, od której mogłoby zależeć ich życie. Co zrobią, uciekną, zostaną czy będą próbowali paktować?

Film Żebrowskiego broni się jako pole dyskusji do etycznych dylematów w czasie ostatecznym. Momenty, gdy lekarze prowadzą ze sobą rozmowy wciągnęły mnie najbardziej. Nie mogłem jednak pozbyć się wrażenia pewnej teatralności, przez co potrafiło mnie znużyć tempo. Choć jest kilka mocnych scen (elektrowstrząsy czy nieudana operacja pacjenta z rakiem mózgu), najbardziej jednak zapada w pamięć finał. Czarno-biała taśma, nerwowa praca kamery oraz bardzo chłodnie pokazywane zabijanie. Bez litości, bez czekania, a w tle słychać odgłosy ludzi idących na śmierć. Takich scen nie da się zapomnieć, tak jak fantastycznego aktorstwa. Mających takich gigantów jak Henryk Bista, Gustaw Holoubek, Zbigniew Zapasiewicz czy Wojciech Pszoniak nie można było tego spieprzyć. I to oni są najmocniejszym punktem tego filmu.

Zaś mimo lat „Szpital…” pozostaje mocnym, poważnym moralitetem o odpowiedzialności za ludzkie życie oraz trzymaniu się zasad w sytuacji ekstremalnej. Choć wielu może znudzić, to jest wiele mocnych dialogów, zaś finał jest czymś niezapomnianym.

7/10

Radosław Ostrowski

Śmierć prezydenta

II Rzeczypospolita była różnie oceniana z perspektywy czasu. PRL bardzo ostro odnosił się do tych czasów, pokazując bardzo jaskrawe, ciemne karty, zaś o marszałku Piłsudskim można było pisać albo źle albo wcale. Z kolei po 1989 roku, odnosząc się do tradycji Polski przedwojennej mówiło się o niej (głównie na scenie społecznej i politycznej) albo dobrze, albo w sposób kryształowy. A jaka jest prawda tego okresu? Bliżej jej do czasów nam współczesnych, gdzie zachłyśnięci wolnością, próbujemy się odnaleźć w nowej rzeczywistości, ale jednocześnie trwała bezpardonowa polityczna walka. Czy jest możliwa szansa na przedstawienie w miarę obiektywnej prawdy na temat tego okresu? O dziwo, było kilku śmiałków mierzącym się z tym okresem, ale nikt tego nie zrobił tak jak Jerzy Kawalerowicz w „Śmierci prezydenta”.

smierc_prezydenta1

Cała historia skupia się na dwóch postaciach, których los przeciął się w sposób bardzo brutalny. Gabriel Narutowicz był inżynierem, który przebywał niemal całe życie w Szwajcarii, osiągając tytuł profesora. Po śmierci żony zdecydował się wrócić do kraju, gdzie został członkiem rządów – najpierw jako minister robót publicznych, potem szef MSZ. Drugim był Eligiusz Niewiadomski. Malarz, historyk sztuki, prawicowiec, wręcz fanatyk. Punktem oraz przestrzenią czasową był grudzień 1922: pierwsze wybory prezydenckie, zaskakująca wygrana Narutowicza oraz jego śmierć podczas wystawy w Zachęcie.

smierc_prezydenta2

Reżyser postanowił wykorzystać wszystkie dostępnie materiały źródłowe do odtworzenia tej politycznej burzy. Kiedy to prawica (PSL „Piast”, Chrześcijański Związek Jedności Narodowej zwany „Chjeną”) i lewica (PPS, PSL „Wyzwolenie”) zaczęły prowadzić wojnę między sobą. Wszelkie próby kompromisu wydają się niemożliwe, zaś na wierzch wyłażą ksenofobia, nacjonalizm skryty pod hasłami patriotyzmu oraz przywiązania do tradycji. Prawicowy politycy (w tym także duchowni – jakim cudem księża mogli być posłami, nie mam kurwa pojęcia) zaczęli podsycać nienawiść oraz wrogość wobec Narutowicza. Organizowane są manifestacje, w dzień ślubowania ulica jest blokowana przez bojówki, a posłowie blokowani, zamykani, bici. A policja się tylko przygląda. Czy te obrazki nie wyglądają dziwnie znajomo? Te podziały oraz bariery nie wzięły się z Księżyca, ani z powietrza. I to wszystko mimo 40 lat na karku nadal budzi przerażenie oraz niedowierzanie. Choć muszę przyznać, że Kawalerowicz jest stronniczy (tutaj lewica jest traktowana bardzo łagodnie, mimo że nie pozostawali dłużni drugiej stronie sporu), obrazki ulicznej zadymy zostają w pamięci na długo, zaś realia tego okresu i postawy polityków nie budzą poważnych zastrzeżeń.

smierc_prezydenta3

To jednak tylko jedna strona narracji. Druga, przeplatająca się z wyborami, to mowa sądowa Eligiusza Niewiadomskiego (też oparta o akta sądowe), który w całkowitym mroku opowiada o tym, co go zmotywowało do dokonania morderstwa, chociaż początkowo jego celem był Piłsudski. Te fragmenty bardzo silnie pokazują, jak propaganda, polityczne wojenki doprowadzają do wypaczenia umysłu, skręcającego ku radykalizmowi. I tego należy za wszelką cenę uniknąć oraz kontrolować.

Kamera, niczym reporter, pozostaje cały czas w ruchu, nawet podczas pozornie statycznych i nudnych scenach („przeskoki” na posłów podczas ślubowania, dynamicznie zrobione sceny rozmów podczas głosowania prezydenckiego czy podczas wizyty w Zachęcie), dodając im energii oraz nastroju powagi. Jednocześnie podkreśla pewna polityczną gorączkę oraz podsycający konflikt (przemowy w Sejmie), który zaczyna się wymykać spod kontroli, o mały włos nie doprowadzając do upadku państwa. Wyjątkowo brutalna prawda o naszej „chwalebnej” drugiej RP.

smierc_prezydenta4

Choć pojawia się wiele twarzy, nazwisk oraz postaci, tak naprawdę liczą się tylko dwie i obydwie są zagrane po mistrzowsku. Narutowicz w wykonaniu Zdzisława Mrożewskiego to postać przechodząca pewną ewolucję. Początkowo troszkę zaskoczony wyborem, stając się niejako prezydentem mimo woli (nie zgłaszał swojej kandydatury i w ogóle nie planował uczestnictwa), z czasem coraz bardziej jego spokój oraz opanowanie stają się bardzo mocnymi cechami. Prezydent stara się z godnością dzierżyć swój urząd, stając się niemal niewzruszonym monolitem, nie cofającym się wstecz. Kontrastem dla niego jest Niewiadomski w interpretacji Marka Walczewskiego. Bardzo impulsywny, gestykulujący, wręcz ożywiony, z obłędem w oczach. Słuchanie jego przekonań oraz rozumowania budzi autentyczne przerażenie. Te dwie role dźwigają ten film, chociaż na drugim planie mamy takie postacie jak Józef Piłsudski (świetny Jerzy Duszyński, zawsze budzący respekt samą obecnością), Wincenty Witos, generał Haller czy marszałek Sejmu, Maciej Rataj. Niemniej ten korowód postaci nie wywołuje konsternacji oraz zagubienia, czego spodziewałem się w trakcie seansu.

„Śmierć prezydenta” to kino kameralne i monumentalne jednocześnie (jak „Faraon”), które z wnikliwością odtwarza okres Polski tuż po odzyskaniu niepodległości. Niepodległości, którą sami sobie mogliśmy odebrać, doprowadzając do niemal anarchii. Pojawia się refleksja, tylko czemu ona wymagała takiej ofiary? Bardzo gorzka pigułka.

8/10

Radosław Ostrowski

Wśród nocnej ciszy

Przedwojenne miasteczko nadmorskie. To tutaj dochodzi do coraz gwałtowniejszych ataków seryjnego mordercy dzieci. Przy ich ciałach zostawia zabawkę z namalowanym kotkiem. Są już dwie ofiary, a prowadzący śledztwo komisarz Teofil Herman może tylko czekać na błąd zabójcy. Co i tak nie poprawia jego napiętych relacji z synem, Wiktorem. Śledztwo zaczyna się wymykać, aż w końcu pojawia się podejrzany.

wrd_nocnej_ciszy1

W Polsce kryminał (i w ogóle kino gatunkowe) uważany jest za coś gorszego i niepoważnego. Ale to nie zrażało naszych filmowców do mierzenia się z kinem gatunkowym. Tak też w 1978 roku zrobił Tadeusz Chmielewski – uznawany za specjalistę od komedii, postanowił się zmierzyć z powieścią Ladislava Fuksa i zrealizował dziwaczną mieszankę kryminału z dramatem psychologicznym. Bo tak naprawdę liczą się dwa wątki, których spoiwem jest komisarz Teofil Herman. Samo śledztwo poprowadzone jest w klasyczny sposób: analiza dowodów i ciągłe rozmowy ze świadkami, czasami nie da się uniknąć szantażu (mocna rozmowa z żoną podejrzanego), a poszlaki są bardzo wątłe. Za to imponuje wręcz szczegółowość w pokazywaniu paru technik jak tworzenie portretu rysownika czy – największa niespodzianka – rozmowa z głuchoniemym wywiadowcą. Powoli zaczyna być budowany klimat grozy i niepokoju, a zimowa aura tylko potęguje atmosferę psychozy strachu (próba linczu na gazowniku). Nie ma tutaj popisywania się dynamiczną akcją, a fatalizm losu wydaje się być gwoździem do trumny dla naszego bohatera.

wrd_nocnej_ciszy2

Drugi wątek (kto wie, czy nie ważniejszy) to relacja ojca z synem – młodym, nadwrażliwym chłopcem, pragnącym wyrwać się z miasteczka. Wiktor dla ojca jest wspomnieniem po zmarłej żonie, a bardzo surowe wychowanie w pruskim stylu (dyscyplina, ślepe posłuszeństwo, oschłość i kary) coraz bardziej zaczyna ich od siebie oddalać. Chłopiec chce akceptacji i miłości ojca, ale jednocześnie czuje do niego nienawiść, doprowadzając do całkowitej zmiany dochodzenia. Więcej wam nie zdradzę, ale zakończenie wywraca wszystko do góry nogami.

wrd_nocnej_ciszy3

Reżyser mocno odtwarza realia przedwojennej Polski i nie mam na myśli tylko umundurowania policjantów. Imponuje przede wszystkim praca scenografów (nie da się zapomnieć mieszkania preparatora zwłok, które budzi prawdziwe przerażenie) oraz skupienie na drobnych detalach w postaci pudełek zabawek dla dzieci czy dawnych aparatów fotograficznych. Wszystko to oddano z pietyzmem, skupieniem na szczegół, budując bardzo wiarygodny świat. A jednocześnie twórcy unikają pokazywania makabrycznych szczegółów (samych morderstw nie widzimy).

wrd_nocnej_ciszy4

Do tego całość jest znakomicie zagrana. Wybija się przede wszystkim Tomasz Zaliwski w roli zdeterminowanego komisarza Hermana. Surowy i bezwzględny wobec wszystkich, ceni sobie przede wszystkim lojalność i posłuszeństwo, stawiając prawo na pierwszym miejscu. Syna zaś wychowuje w starym, pruskim modelu, przez co staje się oschłym, pozbawionym wrażliwości człowiekiem. Po drugiej stronie jest Piotr Łysak (Wiktor) – młody, nadwrażliwy chłopak, pragnący zostać marynarzem i pragnący akceptacji rodzica. Ten duet dynamizuje ten film, przez co nawet te spokojniejsze fragmenty mają podskórne napięcie. Trudno też nie docenić niezawodnego Henryka Bistę (śledczy Stefan Waniek), Bolesława Smelę (preparator zwłok Rastor) oraz Jerzego Bończaka (morderca Stopek), którzy wnoszą do filmu tajemnicę i autentyczność.

Gdyby ktoś mi powiedział, że Chmielewski zrobi kiedyś świetny kryminał, wyśmiałbym go w twarz. Jednak „Wśród nocnej ciszy” nie tylko zaskakuje swoim precyzyjnym wykonaniem, ale także bardzo mroczną atmosferą i skupioną na detalach intrygą. Wielu może zniechęcić tempo, ale warto dać szansę temu zapomnianemu i niedocenionemu dziełu Chmielewskiego.

8/10

Radosław Ostrowski